Giáo sư Ngô Đức Thọ và những
cống hiến
cho khoa học và văn hóa Việt Nam
TS. Trần Trọng Dương
Trong giới nghiên cứu
khoa học xã hội ở Việt Nam vẫn truyền tụng về các nhà nghiên cứu đầu ngành của
thế kỷ XX như Nguyễn Văn Huyên, Đào Duy Anh, Hoàng Xuân Hãn, Trần Văn Giáp,… là
thế hệ “một đi không trở lại”. Sự ca ngợi ấy cũng là một lối nói, một cách diễn
ngôn. Bởi như ta biết, lớp kế cận ngay sau đó là những tên tuổi như Nguyễn Tài
Cẩn, Hà Văn Tấn, Ngô Đức Thọ, Nguyễn Huệ Chi,… Nếu như Nguyễn Tài Cẩn, Hà Văn Tấn,
Nguyễn Huệ Chi là những đại thụ, là những người xây nền móng của các ngành ngôn
ngữ học, khảo cổ học và văn học trung đại, thì Ngô Đức Thọ là người đi “be bờ đắp
đập” cho nhiều chuyên ngành khoa học chuyên sâu khác nhau, từ văn tự học, văn bản
học, thư tịch học, cho đến sử liệu học, bi ký học, phiên dịch học… Ở mỗi một mảng chuyên ngành ấy, Giáo sư Ngô Đức
Thọ luôn để lại những công trình quan trọng. Bài viết này, sẽ lần lượt điểm
ra những cống hiến của giáo sư ở những bình diện trên.
1.Về văn tự học
Ở Việt Nam hiện
nay hầu như không mấy ai biết đến chuyên ngành văn tự học. Nhìn ở mảng nào cũng
thấy những khoảng trống mênh mông. Hàng loạt các văn tự cổ từng tồn tại ở Việt
Nam đã và đang chết đi, như chữ Chăm cổ, chữ Thái cổ, chữ Quốc ngữ cổ, chữ Nôm
Tày, chữ Nôm Dao, chữ Nôm Việt,… và dĩ nhiên là chữ Hán cổ. Trong bối cảnh đó, công
trình “Nghiên cứu chữ Huý trên các văn bản Hán Nôm” của Ngô Đức Thọ (1995) đã đánh
dấu sự ra đời của chuyên ngành văn tự học chữ Hán ở Việt Nam. Như lời tựa
giới thiệu của giáo sư Hà Văn Tấn: “công trình này đã đặt nền móng cho môn tỵ
húy học ở Việt Nam”.
Cuốn sách hình thành trên cơ sở luận án tiến sĩ của ông, và là thành quả lao động
trong một hai chục năm, trên cơ sở khảo sát hàng vạn văn khắc và thư tịch cổ.
Cuốn chuyên luận được in bằng hai thứ tiếng (Việt, Pháp) ngay lập tức đã trở
thành giáo khoa thư và sách tham khảo gối đầu giường cho nhiều học giả ở các
ngành văn tự học, văn bản học, thư tịch học, sử liệu học… Giới Hán học quốc tế
biết đến văn tự học ở Việt Nam
chủ yếu vẫn là qua cuốn sách trên. Tiếc rằng, sau gần 20 năm, đây vẫn là cuốn
chuyên luận DUY NHẤT về chuyên ngành này. Không biết sau sẽ như thế nào, nhưng
nếu như Ngô Đức Thọ là người mở đầu và cũng là người chấm hết cho chuyên ngành văn
tự học chữ Hán ở Việt Nam, thì đó là một điều vô cùng đáng tiếc và day dứt!